12 تیر 1394
گنجینه ی شهر قزوین در ساختمانی شکیل در خیابان هلال احمر و بخش جنوبی کاخ چهل ستون ، قرار گرفته است . بهای بلیط بازدید از آن ، 15000 ریال میباشد . در آغاز بازدید با ساخته های حجمی زیبایی از فرهنگ و سنّت قزوین ، رو به رو میشوم :
1 )) چوگان
چوگان از بازی های ایرانی است که بیش تر در میان شاهان و بزرگان ، رواج داشته است . این بازی در حدود 600 پیش از زادروز در سرزمین ایران ، شکل گرفته است و در دوره ی هخامنشیان از جایگاه ویژه ای ، برخوردار بوده است . چنان چه در هنگام کشورگشایی داریوش یکم در سرزمین هند نیز رواج یافت و پس از اسلام ، مورد توجّه پادشاهان مصر نیز قرار گرفت . در دوره ی صفویّه ، شاه عبّاس ، پیش از انتقال پایتخت از قزوین به سپاهان در جایی که همینک ، میدان مرکزی شهر ، بخشی از آن را تشکیل میدهد ، زمین چوگانی را که پس تر ها الگوی میدان نقش جهان بوده است ، احداث نمود که همواره از سرگرمی های موردتوجّه این شاه صفوی بوده است . نخستین ساخته ی حجمی که در گنجینه دیده میشود ، بیانگر بازی چوگان در قزوین میباشد .
2 )) سکّه ها
بخش دیگری از گنجینه ، ویژه شده است به نمایش سکّه های کهن ایرانی . سکّه هایی از جنس های طلا و نقره از دوره های صفوی ، عبّاسی ، اشکانی ، ساسانی و ایلخانی همراه با تاریخچه ی کوتاهی از رواج سکّه در ایران به نمایش همگانی درآمده است . هم چنین تاریخچه ی کوتاهی از زدن و گسترش سکّه در ایران به نمایش درآمده است .
3 )) آثار وقفی برادران سردار
محمّدحسن خان و حسین خان نامدار به خان باباخان فرزندان محمّدخان قاجار ایروانی از سرداران دوره ی فتح علی شاه قاجار از چهره های کلیدی ایران میان سال های 1218 تا 1242 به شمار میآیند . آن ها در همه ی جنگ ها به ویژه در جنگ های میان ایران و روس ، سمت فرماندهی داشته اند . این دو برادر پس از جنگ ، مدّتی به حکمرانی در قزوین و ایروان که در آن هنگام ، جزء ولایات ایران به شمار میآمده ، منصوب گشته اند . در مدّت حکمرانی خود ، اقدام به احداث بناهای عامّ المنفعه نمودند که یادگارهای باارزشی از آن ها برای ما به جا مانده است . از آن جمله میتوان به آب انبارهای سردار بزرگ و سردار کوچک ، مسجد و مدرسه ی سردار در قزوین و مسجد قلعه سرداری در ایروان ، اشاره نمود . این سرداران برای آسودگی حال دانشجویان دانش های دینی ، همه ی ابزار زندگی را برای دانشجویان ، فراهم و وقف نمودند از جمله جام بزرگ
4 )) اثر حجمی از مسجد فراگیر قزوین
در بخشی از گنجینه ، یک اثر حجمی زیبا از شبستان شمالی مسجد فراگیر ساخته ی استاد رضا محمّدی به سال 1383 خورشیدی با همه ی ریزه کاری های آن از جمله مردان و زنانی که مشغول خواندن نماز یا راز و نیاز با خداوند هستند و مهرهای چیده شده بر کناره ی دیوار و آرایه های دیوارها ، به نمایش گذاشته شده است .
5 )) آثاری از محمّدباقر سمیرمی
محمّدباقر نقّاشباشی دهنوی سمیرمی متخلّص به صدقی از هنرمندان هنرهای ترسیمی اواخر دوره ی قاجار بود که در سال 1283 کوچی ماهی در روستای ده نوی مبارکه از پیوست های سمیرم پایین ، دیده به جهان گشود . یکی از آثار این هنرمند ، تابلوی نقّاشی تمام قد از ناصرالدّین شاه قاجار میباشد که در سال 1319 کوچی ماهی با تکنیک رنگ روغن در این گنجینه قرار گرفته که با ویژگی شایان توصیفی بر روی بوم ، طرّاحی شده است .
6 )) باسمه
فرآوری طرح های رنگی و نقوش روی پارچه به وسیله ی باسمه یا قالب ، شاید در سده ی چهارم پیش از زادروز مسیح در هند به وجود آمده است و پس از آن در سال 140 پیش از زادروز مسیح به چین آورده شده است . در دوره ی ساسانیان ، چاپ بر روی پارچه در ایران ، تکامل یافت و روش های نوینی در آراستن پارچه های پشمی ، کتانی و ابریشمی ، ابداع گردید ؛ نمونه هایی از باسمه های دوره ی قاجار در گنجینه ، دیده میشوند .
7 )) بالاتنه ی مرد سومری
این بالاتنه از جنس سنگ مرمر و هم پیوند با هزاره ی سوم پیش از زادروز از آداک خارک به دست آمده است ؛ بلندای تندیس ، 27 سانتی متر است و بخش پایین بدن این پیکره به احتمال نزدیک به یقین در دوران باستان ، شکسته شده است که با در نظر گرفتن تناسب آن با بقیّه ی بدن در حدود 81 سانتی متر بوده است .
8 )) بشقاب ها و پیاله های شیشه ای ، همراه با نمایش تاریخچه ی کوتاهی از ساخت شیشه در ایران
9 )) بافندگی
دوک های نخ ریسی چندی در تپّه زاغه ی قزوین به دست آمده است . در هنگامه ی شاه تهماسب صفوی ، قزوین ، پایتخت و مرکز هنری بود . هم چنین در این شهر ، مکتب هنری ویژه ای ، شکل گرفت که اصول آن ، بهره وری از نقوش ترنج شکل و گیاه ، نقش رزم و شکار گاه بود و از پایانی های دوره ی قاجار ، این هنر بسیار ارزشمند ، رو به نابودی رفت .
10 )) پیکرک های انسانی و جانوری هم پیوند با هزاره های ششم و یکم پیش از زادروز از تپّه ی زاغه
11 )) مهرهای گوناگون وابسته به پادشاهان صفوی و قاجار و کسان دیگر همراه با نمایش تاریخچه ی مهر و مهرسازی در ایران
12 )) گونه های تفنگ های نظامی از جمله تپانچه
13 )) تپّه ی سگزآباد
تپّه ی سگزآباد یا تپّه ی سیاه در 60 کیلومتری جنوب شهرستان قزوین نزدیک دهستان سگزآباد از پیوست های بویین زهرا ، واقع شده است . آثار به دست آمده از تپّه ی سگزآباد ، دربرگیرنده ی تاریخی میان 2200 تا 500 پیش از زادروز میباشد . آثار چندی که از این تپّه به دست آمده اند در گنجینه به نمایش درآمده اند از جمله تندیس جانوری به شکل جغد هم پیوند با سال های 800 تا 1450 پیش از زادروز
14 )) تپّه ی قبرستان
این تپّه در 60 کیلومتری جنوب شهر قزوین و حدود شش کیلومتری دهکده ی سگزآباد ، قرار دارد . این تپّه ی باستانی ، یکی از مهم ترین مراکز ساخت فلز در خاورمیانه بوده و سفال های به دست آمده در منطقه از تکنیک پیش رفته ای ، برخوردار است . آغاز استقرار در این منطقه از پایانی های هزاره ی پنجم پیش از زادروز میباشد و تا هزاره ی سوم پیش از زادروز ، تداوم می یابد . آثار به دست آمده از جمله تکوک های زیبا از این تپّه به نمایش درآمده اند .
15 )) تپّه ی نرگه
تپّه ی نرگه ، بزرگ ترین تپّه ی باستانی منطقه ی تاکستان قزوین میباشد که در کنار روستای نرگه ، قرار دارد . از خوانش سفال های به دست آمده ، چنین برمیآید که این تپّه در دوران پیش از تاریخ ، مسکونی بوده است و سفال های دوره ی سلجوقی ، ایلخانی و صفوی در رویه ی تپّه ، بیش تر از مانده ی سفال ها به چشم میخورد .
16 )) تکوک یا ریتون
ساغر یا جامی که در پارسی به کار میرود ( در واژه نامه ی دهخدا واژه ی تکوک برابر ریتون آمده است . ) در اصطلاح دانش باستان شناسی با عنوان ریتون که یک واژه ی یونانی میباشد ، مطرح است که ایرانیان در دوران باستان با شکلی ویژه و مهارتی تمام ، آن را میساختند . تکوک ، معمولاً به ظرفی ، گفته میشود که بخش جلویی آن به شکل جانور و یا انسان درآمده و عموماً از اشکال جانورانی مانند شیر ، گوزن ، آهو ، اسب ، گاو نر ، بز وحشی و … ، ساخته شده است . در ساخت ریتون ها ، معمولاً از طبیعت و با توجّه به جانورانی که در محیط اطراف آن ها ، زندگی میکردند ، الهام میگرفتند و و از جانوری ، برگزیده میشد که بر هم تایان خود ، برتری داشت و مظهر توان ، دلاوری و زیبایی به شمار میآمدند . به گونه ی حتم ، جنبه ی آرایه ای و و آیینی دارد و پس تر ها با گسترش اعتقادات و شیوه های برگزاری مراسم و آیین ها در مراسمی که برای خاکسپاری مردگان یا اجرای مراسم شادی و … ، انجام میشد به کار میرفت .
17 )) جام چهل کلید یا چهل بسم الله
جام چهل کلید یا چهل بسم الله ، ظرفی برنجی است و جام چهل کلید را جام تفأّل یا غیب گویی نیز گفته اند . این گونه جام برنجی که در سده های 15 تا 16 زادروزی با نقوش و زمینه ی مشکی با دست ، کنده کاری میشد ، در دروان پیش از دودمان صفوی نبود و ظاهراً پس از روی کار آمدن خاندان صفوی برای فالگیری و طالع بینی از سوی غیب گویان و فالگیران به کار میرفت . در بخش درونی این اثر ، نبشته هایی با عناوین آیت الکرسی ، انّا فتحنا لک ، سوره ی حمد و … ، دیده میشود . بنا بر گفته ها ، این جام برای گشایش کار ، بخت گشایی و چلّه بریدن نوزاد ، کاربرد دارد .
18 )) جعبه ی منبّت کاری هم پیوند با دوره ی قاجار
19 )) زیورآلات ، سردوک سنگی ، سفال خاکستری و چیزهای فلزّی از گورستان مزرای آبیک هم پیوند با سال های 1200 تا 800 پیش از زادروز
20 )) داغدار کردن :
ایجاد نوعی نقش آرایه ای همانند صیقل که به وسیله ی یک جسم سخت و صاف بر روی رویه های بیرونی سفال ، هنگامی که به گونه ی کامل ، خشک نشده است ، ساییده و نقوش مهندسی بر روی آن ، ایجاد میشود و اثر این کار آرایه ای ، داغ ، نامیده میشود که بر روی سفال میماند .
21 )) دبّه های باروت از جنس پوست ، عاج و فلز هم پیوند با دوره ی قاجار
22 )) درهای زیبای منبّت کاری شده با نقش های دلنشین و رنگین
23 )) درپوش خمره با نقش افزوده هم پیوند با دوران اسلامی
24 )) درپوش ظرف غذا با آرایه های قلمزنی هم پیوند با دوره ی قاجار
25 )) اثر حجمی از کهن دروازه ی تهران
26 )) دست یندهای مفرغی یافت شده در منطقه ی الموت و هم پیوند با هزاره ی یکم پیش از زادروز
27 )) دشت قزوین :
باستان شناسان ، تاریخ سکونت در دشت قزوین را بر پایه ی داده های به دست آمده از محوّطه ی زاغه ، قبرستان و سگزآباد از دوران نوسنگی ( هزاره ی ششم پیش از زادروز ) تا دوران مفرغ و آهن ، برآورد کرده اند . این جاها از مناطق مهمّ فلات ایران بوده و به عنوان چهارراه شهرمندی باختر و خاور ایران ، شناخته شده است .
28 )) زنجیر پشت سردر مسجد با کاربرد آیینی ـ اعتقادی
29 )) زنگوله های مفرغی یافت شده در خوروین و هم پیوند با هزاره ی یکم پیش از زادروز
30 )) آفتابه و قدح مسی هم پیوند با دوره ی قاجار و کار قزوین
31 )) ظرف های سفالی و شیشه ای و سرپیکان مفرغی یافت شده در خسرود و اندج الموت و هم پیوند با هزاره ی دوم پیش از زادروز
32 )) قفل های فلزّی
33 )) قلمدان های لاکی
34 )) قلیان و چپق هم پیوند با دوره ی قاجار
35 )) قمه ی طلاکوب با دسته ی عاج
36 )) کاسه ی مینایی
37 )) کوزه های فقاع که برای نوشیدن مایعات گازدار ، بهره برداری میشده است .
38 )) نگاره ی بزرگ و زیبایی از ناصرالدّین شاه قاجار