دروازه ی ارگ

دروازه ی ارگ

این دروازه ، یکی از چند دروازه ی معدودی است که در ایران بر جای مانده اند ؛ دروازه ی ارگ ، امروزه در میانه ی یک میدان ، قرار دارد . بر بالاترین نقطه ی این دروازه با کاشی کاری ، چنین نگاشته اند :

ناصرالدین شاه قاجار

سلطان صاحب قران

السلطان ابن السلطان ابن السلطان

بر سمت دیگر دروازه نیز تصاویر ناصرالدین شاه ، کاشی کاری شده است . جفت درهای چوبی دروازه بر جای مانده اند .

این سازه که سردر ورودی ارگ سمنان را تشکیل میداده از آثار انوشیروان میرزاضیاء الدوله ، حاکم استان قومس در دوره ی ناصرالدین شاه قاجار است . پایان سازه بر پایه ی دو نوشته ی شمال و جنوب در سال 1302 هجری قمری ، به انجام رسیده است .

نقوش کاشی کاری سازه ، دربردارنده ی تصویر نبرد رستم و دیو سپید ، فرماندهان قاجاری و خط نوشته های آن از آثار هنری سید باقر طباطبائی سمنانی از هنرمندان بنام سمنان در دوره ی قاجاریه است .

در دوران پادشاهی فتح علی شاه قاجار و در زمان حکومت فرزندش ، بهمن میرزا بهاء الدوله بر قومس ، سازه ی ارگ دولتی سمنان ، آغاز شد ؛ اما ساختمان آن در زمان زندگی بهمن میرزا به پایان نرسید و در دوره ی حکومت سیف الاه میرزا ، ادامه یافت .

به نوشته ی محمدحسن خان صنیع الدوله در کتاب مطلع الشمس ، دور سازه ی ارگ ، 750 ذرع بود و ارگ ، 12 برج با ساختمان و سازه های برتر داشت . پیرامون ارگ ، دیواری گلی به کلفتی 3 متر بود . در میانه ی سازه ی ارگ ، خیابانی از شمال به جنوب ، کشیده شده و در دو سمت خیابان ، سازه های کهن همانند آب انبار ، گرمابه و حسینیه ، ساخته شده بود .

درون دیوارهای ارگ ، اتاق هایی است و اتاق ها ، دارای دریچه هایی که از آن ها ، فضای بیرون ارگ را میپاییدند .

این ارگ دولتی ، مدت سه روز میزبان ناصرالدین شاه ، مهد علیا ( مادر شاه ) و عزت الدوله( ( خواهر شاه ) و همسر میرزاتقی خان امیر کبیر بوده است .

این سازه ی بزرگ و افتخارآمیز در دوران پادشاهی پهلوی یکم و به بهانه ی ساخت و گسترش خیابان ها ، ویران گردید تا به جای آن ، ساختمان های شهرداری ، دارایی ، دادگستری ، ثبت اسناد و باشگاه بانک ملی ، ساخته شود .

در دروازه های شمالی و جنوبی ارگ در دوره ی پادشاهی ناصرالدین شاه و حکومت انوشیروان میرزاضیاء الدوله ، نوه ی عباس میرزا نایب السلطنه که از سال 1300 تا 1305 ، حاکم استان قومس بود ، ساخته شد .

دروازه ی جنوبی در محل پاسگاه نیروی انتظامی بود و دروازه ی جنوبی ارگ دولتی به شمار میآمد . در دو سمت راهروی این دروازه ، اتاق هایی ساخته شده بود و در طبقه ی دوم نیز سه اتاق شمالی _ جنوبی بود . در ماه رمضان در ایوان آن ، نقاره میزدند . در دوره های پسین ، مدتی هم هنگ ژاندارمری سمنان در آن جا بود .

دروازه ی شمالی ارگ حکومتی سمنان ، دارای دو نمای شمالی و جنوبی است که نمای شمالی آن ، بسیار زیباتر و گیراتر از نمای جنوبی است .

نمای جنوبی ، دربردارنده ی سردر ورودی ، دو راهروی کوچک ، راه پله ها و دو ایوان است و حدود 60 سانتی متر از رویه ی خیابان کناری ، بلندتر است . در پشت دو ایوان کناری نمای جنوبی که هر کدام با یک راهروی کوچک و دو پله به کف خیابان ، راه دارد ، اتاقی برای ماندن شبانه ی دروازه بانان و نگهبانان وقت ساخته و در جلوی ایوان ، نزده ی پنجره ای زیبایی را نصب کرده اند .

پشت بغل های کناری راهروی اصلی و دو ایوان و دو راهروی کوچک دو سمت دروازه با کاشی های کوچک زرد ، سیاه و پیروزه ای و به شکل های هندسی مربع و لوزی ، آراسته شده است . بر بالای راهروهای پله های ورودی ایوان ، شکل مربعی است که نام (( علی )) به گونه ای چندباره به خط بنائی و به رنگ سیاه بر زمینه ی سپید و زرد بر آن ، نقش بسته است .

در سرتاسر بخش بالایی دروازه ، ردیف بندی های زیبایی از آجرهای کوچک لعابدار پیروزه ای ، دیده میشود . بر کنار قوس راهروی اصلی با روش بدیعی ، کاشی کاری شده است . سازه ی اصلی دروازه از آجر است و بیش از 5 متر بلندی دارد . طاق های اتاق ها ، ضربی و طاق راهروی اصلی به گونه ی گنبد کم خیز است که از بیرون سازه ، دیده نمیشود .

نمای شمالی دروازه که شاه کاری کم مانند است ، کاشی کاری های بدیع و خیال انگیزی دارد و به شش ستون مناره شکل گرد ، آراسته است .

یکی از شاه کارهای این سازه ی تاریخی و هنرمندانه ، سردر جالب توجه شمالی آن است و تصویر نبرد اسطوره ای رستم با دیو سپید در خان هفتم به روش خیره کننده ای بر کاشی های هفت رنگش ، منقش است .

نمای شمالی بر پایه ای از آجر به بلندای 75 سانتی متر ساخته شده و ستون های کاشی کاری دو طبقه ی آن در دو سمت در ورودی از چهار ستون دیگر ، بزرگ تر و به بلندای تقریبی 11 متر و بلندی ستون های کوچک تر ، حدود ده متر است . در دو سمت دو ستون کناری ، دو طاق نمای بزرگ آجری با طاق جناغی ، دیده میشود که دارای پشت بغل های کاشی کاری شده است .

نوشته های این شاه کار چشمنواز هنری ، اثر هنرمندانه ی سیدمحمدباقر طباطبائی سمنانی از نوادگان سیدمحمدخان طباطبائی سمنانی از هنرمندان نامدار سمنان در دوره ی قاجاریه است .

درهای دروازه ی ارگ را با الوارهای کلفت ساخته گل میخ های آهنی بر آن ها کوبیده اند . امروزه نیز به پیروی از سنت گذشته ، شباهنگام آن ها را میبندند . دروازه ی شمالی ارگ سمنان ، نماد بالندگی هنر این شهر به شمار میآید و در بهترین نقطه ی شهر ، آیینه ی تمام نمای تاریخ و فرهنگ سمنان و ایران است .