آرامگاه بایزید بسطامی
با ماشین میرم به سمت بسطام و از بسطام حدود دو کیلومتر بالاتر تپه ی تاریخی چخماق به دنبال قدیمی ترین بادگیر جهان ؛ ولی دور تا دور تپه رو میچرخم ؛ روشم میرم ؛ امّا چیزی از بادگیر نمیبینم . در نتیجه میرم زیارتگاه سی سر که تا پایان راه با تابلو ، مشخّص شده ؛ درش ، بسته هست . نوسازه و آرایه ای نداره .
آرامگاه بایزید بسطامی که توی شهر بسطامه ، دیدنی پسینه . گور توی حیاطه و اطرافش ، ساختمون های تاریخی زیبا که یکی شون ، امام زادس . یه سنگ گور کهن هم در کنار سنگ بایزید ، دیده میشه .
ابویزید طبفور پسر عیسا پسر سروشان بسطامی ملقب به سلطان العارفین به نوشته ی فصیح احمد خوافی در سال 131 هجری قمری در شهر بسطام از ایالت کومش ( قومس ) در محله ی موبدان ( زرتشتیان ) در خاندانی زاهد ، پرهیزکار و مسلمان ، چشم به جهان گشود . برخی از پژوهشگران ، پدران بایزید از جمله سروشان را پیرو آیین مهر دانسته اند .
در میان عرفا ، بایزید از نخستین کسانی است که به نویسندگی و به سخنی به سرایندگی ، پرداخته است . وی ، هم چنین نخستین عارف بی باک بازگوکننده ی فلسفه ی حکیمان ایران باستان ( حکمت اشراق یا فلسفه ی خاور ) میباشد .
گویند بایزید ، مقام خود را به واسطه ی نیکی و ارج زیاد به مادر به دست آورده است .
درباره ی سال درگذشت بایزید هم چون سال زایش وی ، بحث های بسیاری بدون نتیجه گیری قطعی ، انجام گرفته ؛ اما تاریخ آن ها ، احتمالن 261 یا 264 هجری است . آرامگاه ، همینک فاقد هر گونه سازه ای میباشد ؛ اما آن چه از تصویر آرامگاه بایزید در کتاب مطلع الشمس برمیاید در اواخر سده ی سیزدهم ، آرامگاه بایزید ، دارای سازه ی مکعب مستطیل شکلی با گنبد کروی کوچک بوده و دو در ورودی آن به خاور و باختر ، باز میشده است .
بر آرامگاه بایزید که سنگی مرمرین است ، نگاشته شده :
بازید بسطامی ؛ سلطان العارفین