گنجینه ی رضا عبّاسی

گنجینه ی رضا عبّاسی در 25 شهریور 1356 ، گشایش یافت و یک سال پس تر با رخداد انقلاب اسلامی ، تعطیل گردید ؛ پس از سه دوره بازگشایی دوباره در 16 بهمن 1378 با دگرگونی های عمده و چیدمان نوین ، آغاز به کار کرد .

مجموعه آثاری که در گنجینه ی رضا عبّاسی به نمایش گذاشته شده است ، یادآور گوشه ای از روزگاری بس ناشناخته و جادویی و سرشار از کوشش بشر برای دوام و مانایی ستیز با طبیعت و دست یابی به نعمت های آن است . مراحلی که آدمی در این رهگذر پیموده ، نقش گرفته بر بازمانده هایی است که حکایت از راز و افسون زندگی وی دارند . مجموعه ی مورداشاره در پنج تالار نمایشگاه های همیشگی گنجینه به نمایش گذاشته شده است .

تالار دوره ی پییش از اسلام

چیزهای نگه داشته شده در این تالار از هزاره ی ششم پیش از زادروز تا پایان دوره ی ساسانی را در برمیگیرند . سفالینه ها و فلزهایی که با شکل ها و طرح های ساده ، دلپذیر و بیش تر برگرفته از طبیعت ، هر یک ، نام و نشان منطقه ای چون آذربایجان ، شوش و لرستان را به همراه دارند . کشف و دست یابی به مواد و مصالح ، پیش رفت دانش و مهارت فنّی ، ساخت آثاری را سبب گردیدند که چیرگی بر طبیعت سخت را بر آدمی ، هموار کردند و در دوره های ماد و هخامنشی و سال هایی که در پی آمد ، وی به چنان کمال و توانی ، دست یافت که توانست به زیبایی و نقش آفرینی هم بیاندیشد و بپردازد و در این دوران ، آثاری متفاوت را بیافریند . ظروف نقره ی طلاکوب دوره ی ساسانی که این مجموعه ی نمایشگاهی را به پایان میبرند ، نمونه ای از این بازمانده ها را جلوه گر میشوند .

تالار هنرهای اسلامی 1

در نخستین تالار دوره ی اسلامی ، فلزّاتی وابسته به دوره ی خاندان بویه که نقش هایی از دوره ی ساسانی و خط نوشته های کوفی ـ از نخستین نمادهای دوره ی اسلامی ـ را در بر دارند ، همراه با سفالینه هایی از سده های سوم و چهارم کوچی ماهی و وابسته به نیشابور با نگاشته هایی هم چنان به شیوه ی کوفی و نمونه هایی از سفال های لعاب پاشیده و رنگارنگ منسوب به ساری به نمایش گذاشته شده اند .

این مجموعه با ظروف سفالینی از دوره ی سلجوقی که با فن آوری ها و موادّی دیگرگونه و نقش هایی گسترده تر ، ساخته شده اند . مینایی ها ، نقّاشی های زیر لعاب ، لعاب یک رنگ ها و زرّین فام ها که بیش تر نیز در شهرهایی چون ری ، کاشان و جرجان ، فرآمده اند ، پی گرفته میشود . پیه سوزها ، عودسوزها و ظروف فلزّی دیگر دوره ی سلجوقی ، پایان بخش مجموعه ی این تالار هستند .

تالار هنرهای اسلامی 2

در این تالار ، آثار از سده ی هفتم تا پایان سده ی سیزدهم کوچی ماهی ، جای دارند . با یورش مغول ، گرایش ها ، سلیقه ها و گونه های ساخته ها ، دگرگون شد و مراکز هنری از سویی به سوی دیگر ، جا به جا گردیدند . سفالینه های آغازگر این مجموعه با رنگینه ها و زمینه های آرایه ای دیگرگونه ، نمونه هایی از این دستاوردها هستند . فلزّات دوره ی تیموری ، بازمانده هایی چند از این دوره ی پرآشوب را به نمایش گذاشته اند . در ادامه ی این مجموعه ، نقش مایه ها ، آذینه ها و رنگ مایه های متفاوت بر فلزها ، سفالینه ها و بافته های پرنقش و نگار وابسته به دوره ی صفویّه ، روزگار دیگری را مجسّم مینمایند . منسوجات ، فلزّات و لاکی های رنگارنگ و آذین یافته با طرح های گل و مرغ ، نمونه ی آثاری از دوره ی قاجار که عصر نوینی را در تاریخ فرهنگ و هنر ما ، نمایانگرند ، مجموعه ی این تالار را به پایان میرسانند .

تالار نگارگری

از سده های نخستین اسلامی ـ پیش از سده ی ششم کوچی ماهی ـ آثار چندی از نگاره ها به جای مانده است . شیوه های نگارگری در هر دوره به نام شهر یا مراکز قدرت نامیده و نامدار شده اند . آغازگر تالار نگارگری گنجینه نیز برگ هایی از شاه نامه وابسته به سده ی هشتم و نمونه هایی از مکاتب شیراز و تبریز هستند . نگاره هایی از سائر کتاب هایی که در ادبیّات کهن ما ، جا و جایگاهی والا دارند . شیوه های هرات و شیراز در سده ی نهم ، تبریز ، قزوین و سپاهان را در سده های دهم و یازدهم به جلوه میکشند . آثاری از رضا عبّاسی ، نام آوری که شیوه و سبک او ، جایگاه او را به گونه ای دیگر ، رقم زده است و نام پرافتخارش را بر این گنجینه ، قرین ساخته است ، هم راه با نگاره های تنی چند از شاگردانش ، مجموعه ی صفوی را به پایان میرسانند . گل های اصیل و سنّتی با رنگ های چشمنواز و پرنده های نشسته بر شاخسارها و سرمست از عطر دلنواز گل ها ، جلوه هایی از نقش و نگارهای دوره ی قاجار هستند که مجموعه ی این تالار را به پایان میبرند .

تالار خوشنویسی

خوش نویسی و کتابت در ایران با نام و اقلام جدا ، آغاز میگردد . دست نوشته هایی به خطوط کوفی ، نسخ و سربرگه هایی مذهّب از قرآن و سائر کتاب ها ، نمونه هایی از شیوه های نخستین نگارش در دوره ی اسلامی را در این تالار به نمایش میگذارند . این مجموعه با آثاری نگارش یافته به شیوه های نستعلیق و شکسته با قلم با آثاری از میرزاغلام رضا و عبدالمجید درویش ، پی گرفته میشود .

رضا عبّاسی

رضا عبّاسی که آگاهی چندانی از زندگی او در دست نیست ، شاید میان سال های 979 تا 1044 کوچی ماهی میزیسته به روایتی ، فرزند علی اصغر کاشانی و یا از شاگردان او و شیخ محمّد بوده است . وی ، سرآمد همه ی هنرمندان و نقّاشان سپاهان در دوره ی صفویّه بود و شاه عبّاس به همین دلیل ، او را به خود ، منسوب کرد و از آن پس وی ، رضا عبّاسی ، نامیده شد . او را بنیان گزار و مبدع مکتب سپاهان میدانند . رضا عبّاسی ، طرّاحی با قلم مو را که ریشه در سده ی نهم کوچی ماهی داشت به کمال رساند . وی در آثارش از خطوط بریده و منحنی های ساده و رنگ هایی چون پرتوهای گونه گون قهوه ای و ارغوانی ، بهره میبرد . او ، نقّاشی ایرانی را که هم راه با صحنه های پرنقش و نگار و کتابت است به کناری نهاد و سیمای مردم عادی را به تصویر کشید . وی ، ارزش های بیانی خط را یافت و به شیوه ی قلم گیری های پرپیچ و تاب خطّ نستعلیق ، خطوط دورانی و سیّال را در طرّاحی هایش به کار برد . آثار او ، ساده اند و با چند رنگ و خط ، مشخّص میشوند و تنها در صورت سازی هاست که از سایه ، بهره میگیرند و چهره ها را با جزئیّات شان به تصویر میکشد . آدم های تصاویر او ، اندکی چاقند ؛ شکم های برآمده دارند و لوند و سرخوشند . مردان و زنان در آثار او ، تفاوت چندانی ندارند ؛ دارای چهره های زنده ، چشمانی بادامی ، ابروانی کمانی و بینی های کشیده و همواره در حال حرکت هستند . لباس های آن ها هم با مهارت تمام ، طرّاحی شده اند . در دوره ی رضا عبّاسی ، اروپاییان به ایران آمدند و هرچند او گاهی مردان اروپایی را موضوع کارش قرار میداد ، هرگز نکوشید از اسلوب سایه پردازی و پرسپکتیو نقّاشی اروپایی ، بهره بگیرد . سبک نوین او در واقع بر پایه ی ارزش های بینایی خط ، استوار بود . مکتب رضا عبّاسی ، مکتب توجّه تام و تمام به طبیعت است و فضای پیرامون او ، آن گونه که باید و شاید در آثارش ، تجلّی پیدا کرده اند . رضا عبّاسی در دوران خود ، سبک و مکتبی تازه را بنیان نهاد و سنّت های مکاتب هرات و تبریز را شکست و از ریزه کاری های آن ها ، پرهیز کرد . یکی از ویژگی های مهمّ سبک رضا عبّاسی ، ثبت و ضبط حرکات و وجنات چهره ها در صورت سازی هاست . وی در چهره نگاری ، مهارت بسیار داشت و در تصاویری که از نشست ها میکشیده ، بیش تر به پرداخت چهره ها ، توجّه داشت . نکته ی جالب ، این که او به جای آن که قهرمان ها و کسان خیالی را ترسیم کند ، کسان راستین زمانه ی خود را به تصویر میکشید . در سده ی یازدهم و با پیدایی دگرگونی پایه ای در فرم و محتوای هنری مکتب سپاهان ، گونه ی نوینی از نقّاشی جداگانه از کتاب به نام رقعه ی مصوّر به وجود آمد . این رقعه ها که به گونه ی تک نگاره بودند ، اگرچه به پیروی از سنّت های نگارگری ایرانی ، اجرا میشدند ؛ ولی استقلال موضوعی داشتند . رقعه ها به عنوان اصلی ترین شکل تصویری سده ی یازدهم و مکتب سپاهان ، توسّط رضا عبّاسی ، نقّاش بزرگ این مکتب و شاگردان و پیروانش ، ساخته و پرداخته شدند . کارهای اصیل رضا عبّاسی که ویژگی های کار او را به خوبی ، نشان میدهند با خطّ بسیار خوش نستعلیق و با موی گرده ی گربه ، نوشته شده اند و به تعبیری ، امضای ویژه ی او را دارند . البتّه این هم به نوبه ی خود ، هنری است . آثار قلمی رضا عبّاسی را در آرایه های دیواری چهل ستون و سردر قیصریّه ی سپاهان و نیز در نقّاشی های دیواری با اندازه های بزرگ ، میتوان دید . برای تشخیص سبک کار و مکتب رضا عبّاسی از مکاتب دیگر و شناخت بهتر آثار او ، سنجه ی شایان اطمینانی در اختیار ماست و آن هم آثار شاگرد ممتازش ، معین مصوّر است که بدون هیچ ابداع و ابتکاری ، مکتب استادش را تقلید میکرد . رضا عبّاسی ، وقت خود را صرف نقش همه ی جزئیّات یک سردر با یک کاشی کاری نمیکرد ؛ ولی با چند حرکت دست ، مشکل ترین اشکال و زنده ترین حرکات را تصویر میکرد .