نارنجستان قوام

یک باغ زیبا با یک ساختمان چشمنواز که پر است از طرّاحی های هنرمندانه بر دیوارهایش . با پرداخت سی هزار ریال ، وارد نارنجستان قوام میشوم . چه حسّ خوبی دارد . جویباری در میان حیاط با فوّاره هایش ، آب را رهنمایی میکند تا گیاهان و درختان به طراوات برسند . ساختمانش ، آن اندازه هنرمندانه است که میتوان ساعت ها به دیدارش نشست .

بر یکی از کاشی سازه ها ، این سه عبارت ، نقش بسته اند :

دانشگاه پهلوی

مؤسّسه ی آسیائی

موزه ی شهرام ـ نارنجستان قوام ( البتّه واژه ی شهرام را مات و کم بین کرده اند . )

شیشه های ساختمان ، رنگی ، زیبا و چشم آرا هستند .

این مجموعه که به باغ قوام ، نامدار است ، میان سال های 1257 تا 1267 کوچی خورشیدی ، مقارن با حکومت ناصرالدّین شاه قاجار به دستور علی محمّدخان قوام ، ساخته شده که از دو بخش بیرونی ( گنجینه ی نارنجستان ) و اندرونی ( خانه ی زینت الملک ) ، تشکیل یافته و به وسیله ی تونل به هم پیوند می یابند .

این سازه به عنوان دارالحکومه یا جایگاه انجام کارهای سیاسی و نظامی و دیدار با نمایندگان دولت های بیرونی ، مورد بهره برداری بوده است .

گستره ی مجموعه ، 3500 متر مربّع و ساختمان های آن با زیرسازه ی 940 متر مربّع در دو سوی نیم روزی و اپاختری توسّط هنرمندان شیرازی با بهره گیری از هنرهایی مانند آیینه کاری ، نقش پردازی ، منبّت کاری ، آجرکاری ، معرّق کاری ، سنگ تراشی ، گچبری ، مقرنس کاری و جز آن ها ، ساخته شده است . نارنجستان که یکی از زیباترین سازه های دوره ی قاجار در شیراز به شمار میرود در سال 1345 کوچی خورشیدی به دانشگاه شیراز ، پیشکش شده و تا سال 1358 کوچی خورشیدی ، مورد بهره گیری بنیاد آسیایی بوده است .

بخش های گوناگون ساختمان ، این ها هستند :

تالار آینه ( شاه نشین )

از راه یک پنجره ی چوبی هلالی با دریچه های ارسی به ایوان مرکزی ، پیوند می یابند . دیوارهای این تالار ، سراسر آینه کاری و از روی هیمه سوز ، ساخته شده از سنگ مرمر یک پارچه که دو تصویر قرینه از قوام الملک سوم ، تراشیده شده است .

اتاقی برای استراحت میهمانان که مشرف به تالار مرکزی و حیاط اصلی است و سقف آن ، پوشیده از تیرهای چوبی نقّاشی شده با تصاویر گوناگون است .

ایوان مرکزی با دو ستون سنگی بزرگ برای برگزاری مراسم گوناگون ، مورد بهره گیری بوده و دارای سقف بلند و یک پارچه که با آیینه کاری و نقّاشی های گونه گون ، آراسته میشده است . بودن آینه های بزرگ بر روی دیوارهای این تالار ، مناظر بسیار دیدنی را از محوّطه ی باغ ، حوض و آبنما به نمایش میگذارد .

همه ی سقف های ساختمان در اوج هنر و آراستگی ، طرّاحی شده اند .

ساختمان نارنجستان در زمان میرزاعلی محمّدخان قوام ( قوام دوم ) ، ساخته شده و پس از مرگ وی در سال 1301 کوچی ماهی ، توسّط فرزندش ، محمّدرضا خان ( قوام الملک سوم ) ، تکمیل گردید و عمده کارهای سازه ی مزبور در زمان قوام دوم ، انجام گردیده است . ساخت این سازه به مدّت 5 سال طول کشیده است .

بازسازی سازه ی نارنجستان پس از وقف به دانشگاه شیراز در سال 1346 خورشیدی ، آغاز گردید . این بازسازی ها زیر نطر دفتر فنّی نگهداشت آثار باستانی پیشین ، عمدتا در بخش زیرزمین ، دیوارهای حیاط و کف تالارها ، انجام گرفته که تا کنون نیز سالانه ، پی گرفته میشود .

پس از پایان بازسازی های نارنجستان ، بنیاد آسیایی با درگذشت پروفسور آرتور اپهام پوپ به این جا ، منتقل گردید . شاخه ی اصلی این بنیاد در امریکا ، قرار داشت که در سال 1342 خورشیدی ، بنا به ذوق و علاقه ی نامبرده به فرهنگ و هنر ایران و شیفتگی در برابر آن به شیراز ، منتقل گردیده بود . از آن سال ، نارنجستان به عنوان دفتر بنیاد بخش زبان شناسی دانشگاه شیراز و گنجینه ، کار خود را آغاز کرد تا این که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، کار بنیاد ، ایستا شد و تا کنون به عنوان گنجینه ، بهره برداری میشود .

همه ی درهای ساختمان از چوب گردوی محلّی و به سبک هندی ، منبّت کاری شده است و صدف های به کار رفته در آن ها از شاخاب پارس میباشد.