دژ بیرجند

با همراهی آقا مهدی هزاری به مجموعه ی دژ بیرجند میرویم که درون شهر ، قرار دارد و بلیط ورودی آن ، هفت هزار ریال است . دژ ، مجموعه ی بزرگیست که بازسازی شده و به روش زیبایی به دید گردشگران درآمده است . یک مصطبه یا سکّو در میانه ی حیاط مرکزیست و دور تا دور حیاط ، برج ها و دیوار قطور ، ایستاده اند . پیوند میان برج ها را دو طبقه ی خشت و گلی بر توان گرفته است . راه بازدید گردشگر ، به گونه ای تعبیه شده است که به درون برج ها هم میتوان رفت و از نمای همگانی شهر بیرجند ، دیدن نمود . امروزه ، مجموعه ی دژ را با آرایه هایی انسانی و نوین از جمله تندیس یک خودجوش بزرگ ، فانوس های آویخته و گلدان ها ، آراسته اند . ضمناً درِ ورودی دژ ، یک در دولنگه ی چوبی بزرگ است .

این دژ ، بزرگ ترین و کهن ترین سازه ی تاریخی بیرجند به شمار میرود . این دژ که از جمله نقاط گردشگری بیرجند و استان خراسان نیم روزی میباشد بر فراز بلندترین نقطه ی باختری تپّه ماهورهای شهر بیرجند ، قرار دارد . این دژ با گستره ای افزون بر 3000 متر مربّع در دوره ی صفویّه ، ساخته شده و در واقع هسته ی نخستین شهر بیرجند به شمار میرود . البتّه برخی نیز ساخت این دژ را به پیش از آن دوران ، نسبت میدهند . دژ بیرجند از خشت ، گل و چینه ، ساخته شده و در دوره ی صفویّه تا قاجاریّه ، مردم شهر را در برابر یورش دشمنان به ویژه ترکمن ها و ازبک ها ، نگاه میداشته است . دژ بیرجند در دوره ی قاجاریّه به گونه ی کامل ، بازسازی شده و مورد بهره گیری قرار گرفت . با توجّه به شواهد موجود به وسیله ی راهروهای زیرزمینی به نقاط مهمّ شهر همانند ارگ بهارستان ، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه ، پیوند داشته است . این دژ ، دارای 7 برج بوده که شش برج از آن مانده است .

بازسازی این سازه در سال 1378 ، توسّط شهرداری بیرجند ، آغاز گردید .

دژ ، دارای طرحی چهار بَری بوده و دارای شش برج در چهار گوشه و میانه ی باروهای باختری و نیم روزی است . باروها و برج ها ، همگی با خشت ساخته شده و دارای اندودی از ملات گِل است . فضاهای معماری درونی دژ ، شوربختانه به گونه ی کامل ، ویران شده و فضای باز گسترده ای در درون سازه مانده است . بنا به روایات زبانی ، راه پیوندی زیرزمینی ، خانه های مردم را به دژ ، پیوند میداده تا در مواقع اضطرار برای پناه گرفتن مردم در دژ ، مورد بهره گیری باشد .

تاریخ درست ساخت دژ ، مشخّص نیست ؛ امّا با توجّه به ضرورت هستی سازه هایی برای فراهم کردن امنیّت ساکنان ، تاریخ ساخت این سازه ، باید هم زمان باشد با آغاز شکل گیری شهر .

شماره ی ثبت اثر : 5146