گنبد سرخ مراغه

این سازه ی زیبا در سال 542 کوچی ماهی و در دوره ی سلجوقیان ، ساخته شده است . گنبد سرخ از ارزشمندترین سازه های دوره ی سلجوقی و از نامدارترین سازه های منطقه ، به شمار میآید که مبیّن شیوه ی معماری آن دوره است . آمیزش آجر با کاشی لعابدار برای نخستین بار در معماری این سازه ، دلیلی است که می توان آن را به عنوان آغازگر شیوه ی آذری در معماری اسلامی ایران دانست . این سازه ، دارای گنبدی دوپوش بوده که پوشش هرمی شکل بیرونی آن ، فروریخته و تنها ، گنبد درونی آن ، مانده است . هـیچ نوشته ای مبنی بر آرامگاه بودن سازه در دست نیست . بنابراین ، می توان آن را تنها به عـنوان یک برج یادمان ، برداشت نمود . نام سازنده ی سازه در نوشته ی بر شمالی بدین گونه ، یاد شده : امر ببناء هذه القبّه الامیر الرّئیس العالم فخرالدّین عمادالاسلام قوام آذربیکان ابوالعز عبدالعزیز بن محمود بن سعیدیم الله علی و نام سازنده ی آن ، محمّد پسر بندان معمار بوده است .

در کنار گنبد سرخ ، ضمن ساخت بوستان تفریحی کوچکی ، یک ساعت گیرای توجّه نیز بر روی دیوار ، نقش بسته است . این ساعت خورشیدی ایستا ، زمان خورشیدی راستین را در مراغه ، نشان می دهد . هنگامی که پایان سایه ی شاخص ، روی یکی از خطوط جدول برگه ی ساعت خورشیدی ، قرار بگیرد ، می توان وقت را مشخّص کرد . با انجام تصحیح ذیل ، زمان خورشیدی تعیین شده به زمان رسمی ساعت های معمولی ، تبدیل می گردد . به دلیل شیب محور چرخش و سرعت متغیّر زمین ، زمان خورشیدی راستین تعیین شده به وسیله ی ساعت خورشیدی ، یک نواخت نیست . بنابراین بسنده است تصحیح هم پیوند به ساعت خورشیدی که 5 در 5 روز است ، همساز جدول ذیل را بیفزاییم و یک ساعت به دوره ی ساعت تابستان بیفزاییم تا ساعت رسمی به دست آید .

روش تصحیح ساعت رسمی : اندازه ی تصحیحی برابر جدول به علاوه ی ساعت خورشیدی . به عنوان نمونه ، تعیین ساعت در 9 خرداد : ساعت تصحیحی = 23 + ساعت 10 . به دلیل دگردیسی بلندای خورشید در درازای سال ، هذلولی بالا ، کوتاه ترین سایه در انقلاب زمستان ( 30 آذر ) و هذلولی پایین ، دستاورد انقلاب تابستان ( 30 خرداد ) است . خطّ پهنایی به دست آمده از اعتدال ها ، 29 اسپند و 2 دی است . منحنی ها ، نشان دهنده ی وضع خورشید نسبت به صورت های فلکی هستند .

به مناسبت سال جهانی فیزیک ( 2005 زادروزی ) با هم کاری اداره ی میراث فرهنگی و گردشگری ، مرکز پژوهش های ستاره شناسی و اخترفیزیک مراغه و بخش هم کاری و کار فرهنگی سفارت فرانسه ، این ساعت در تیرماه 84 ، گشوده شد .

بدبختانه درِ سردابه ی گنبد ، قفل است و موفّق به ورود به درون آن نمی شویم .